Trong nguyên tắc viết hoa tiếng Việt, có một vài trường hợp nếu không tính kĩ, sẽ viết không chuẩn. Mà viết không chuẩn là biểu hiện của cách hiểu sai, mà hiểu sai trong văn bản hành chính thì đôi khi hậu quả sẽ nghiêm trọng. Cách viết hoa tên trường trung học phổ thông (THPT) Thành Phố Sóc Trăng là một trường hợp như thế. Nếu viết in hoa thì không có gì đáng nói, nhưng nếu chỉ viết hoa trong văn bản hành chính, tên trường bắt đầu có sự khác biệt.

Trong quyết định thành lập trường, do UBND tỉnh Sóc Trăng kí, tên trường được viết là: “Trung học phổ thông thành phố Sóc Trăng”

Trong các văn bản của Thành ủy Sóc Trăng, thì tên trường được viết là trường “THPT Thành Phố”

Trong các văn bản của sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Sóc Trăng, tên trường đươc viết là “THPT Thành Phố Sóc Trăng”

Như vậy cách viết nào đúng? Góc nhìn sẽ quyết định cách viết đúng hay sai.

Nếu xem ngôi trường cấp trung học phổ thông nằm ở số 1115 đường Trần Hưng Đạo hiện nay là trường của thành phố Sóc Trăng, do UBND thành phố chi ngân sách để xây, phục vụ cho con em địa phương có một nơi để học tiếp sau khi tốt nghiệp THCS thì cụm từ “Thành phố Sóc Trăng” là đơn vị hành chính, không phải tên riêng. Các phòng ban ngành thuộc UBND thành phố đều được viết là đơn vị hành chính: viết hoa chữ cái đầu tiên của từ (Thành phố). Do đó, cách viết của UBND tỉnh Sóc Trăng (THPT thành phố Sóc Trăng) và Thành ủy (THPT Thành Phố) là đúng và hợp lí. Và nếu hiểu theo hướng này, trường THPT thành phố Sóc Trăng không tương đương với trường THPT Hoàng Diệu, hay các trường THPT trên địa bàn thành phố vì trường này là trường “của” thành phố còn mấy trường kia là trường “của” Sở Giáo dục và Đào tạo.

Tuy nhiên, sự thật không phải như vậy. Sở Giáo dục Đào tạo có lí do khi viết “trường THPT Thành Phố Sóc Trăng”. Với cách viết này, Sở đã căn cứ vào Điều lệ trường THPT của Bộ Giáo dục và Đào tạo và các quy định về viết hoa tên riêng của Chính phủ. Đây là trường cấp trung học phổ thông trong tỉnh Sóc Trăng, đặt trên địa bàn thành phố Sóc Trăng do sở Giáo dục và Đào tạo quản lí cho dù người chi ngân sách để xây dựng là sở hay UBND thành phố Sóc Trăng. Khi là trường THPT do sở Giáo dục quản lí thì hiểu là trường cấp tỉnh, không phải là trường địa phương. Theo điều lệ, trong nguyên tắc gọi tên trường sẽ có 2 phần: 1) tên của cấp học (trường trung học phổ thông) 2) tên riêng của cơ sở giáo dục (Thành Phố Sóc Trăng). Đến đây, cụm từ “Thành Phố Sóc Trăng” không còn mang tư cách là đơn vị hành chính mà trở thành tên riêng của trường. Mà tên riêng thì phải viết hoa tất cả các chữ cái đầu của các thành tố.

Ở đây cần mở rộng thêm với cách đặt tên trường ở các huyện. Trong tỉnh có các trường THPT sau đây lấy tên địa danh huyện làm tên riêng: Mỹ Xuyên, Kế Sách, Trần Đề, Ngã Năm; và địa danh xã làm tên riêng: Mỹ Thuận, Long Hưng, Hòa Tú, Ngọc Tố, An Lạc Thôn, Đại Ngãi, Lịch Hội Thượng, Lai Hòa, Khánh Hòa, Thuận Hòa, Phú Tâm. Tất cả các trường đó đều chỉ lấy tên riêng của huyện và xã làm tên riêng của trường, không kèm vào đơn vị hành chính (huyện/ xã). Nghĩa là các địa danh đó trở thành tên riêng của trường, không còn địa danh hành chính. Tới đây một câu hỏi đặt ra là tại sao không đặt là “trường THPT Sóc Trăng” giống như các trường ở huyện mà phải có thêm đơn vị hành chính vào cho rắc rối. Lí do, có nhiều người cho rằng Sóc Trăng là tên tỉnh, nếu chỉ gọi là THPT Sóc Trăng, e nội hàm nó rộng quá, giống như tên trường này bao trùm cả tỉnh. Thật ra, đó là những suy nghĩ cảm tính, chứ vẫn có thể đặt là Trường THPT Sóc Trăng với ý nghĩa Sóc Trăng là địa danh, không phải là đơn vị hành chính, giống như trường THPT Bạc Liêu ở tỉnh Bạc Liêu.

Do vậy, những cách viết “Trường THPT thành phố Sóc Trăng”, hay “THPT Thành Phố” là cách viết chưa chuẩn và có hiểu nhầm về chủ thể xây trường và chủ thể quản lí nhà nước đối với hoạt động của một trường trung học phổ thông. Nếu được, tên trường này nên thay đổi thành “trường THPT Sóc Trăng” hay một địa danh trước đây (Khánh Hưng, Ba Xuyên), tên danh nhân (vd: Trần Hưng Đạo vì trường nằm trên đường ấy). Còn nếu không thay đổi, thì phải ghi như sở Giáo dục và Đào tạo “Trường Trung học phổ thông Thành Phố Sóc Trăng” mới đúng./.

https://thuvienhoclieu.vn/elibs/0cc43de812ea11ec83430050568c54dd/page-7

Tác giả: Heda Jason

Nguồn: Tạp chí Nghiên cứu Văn hóa Dân gian, Tháng 9 – Tháng 12, 1997, Vol. 34, số 3 (tháng 9 – tháng 12 năm 1997), trang 221-225[1]

---

[1] Xuất bản bởi: Indiana University Press

URL ổn định: https://www.jstor.org/stable/3814888

Trong nhiều khía cạnh có khả năng để sắp xếp, phân loại văn học truyền miệng và văn học dân gian, tôi chọn thảo luận mối quan hệ giữa lập các bảng tra cứu và nghiên cứu bối cảnh. Trong những thập kỷ gần đây, theo cách nói dân gian, “ngữ cảnh” đã được thu hẹp thành “diễn xướng”, tức là các khía cạnh sân khấu hay xã hội đương thời là đơn giản nhất, dễ quan sát và dễ mô tả nhất (Dundes 1964; Fine 1984). Tuy nhiên, có những loại bối cảnh khác quan trọng hơn đối với việc hình thành các tác phẩm văn học dân gian và truyền miệng do ý nghĩa của nó đối với xã hội và cá nhân. Sẽ có ích nếu khảo sát các bối cảnh bằng cách đặt văn bản vào một trật tự nào đó, và nhiều vấn đề chỉ được giải đáp khi sắp xếp các văn bản một cách hợp lý. Qua phân tích tác phẩm (về mô típ, tình tiết, kiểu và thể loại) cũng như kết cấu (về công thức và hình thức lời nói theo các nhóm ý nghĩa và trường ngữ nghĩa), người nghiên cứu buộc phải chuẩn bị tài liệu cho nhiều câu hỏi đa dạng. Người ta cũng sẽ phác họa ngắn gọn được nhiều bối cảnh cho các tác phẩm văn học truyền miệng và văn học dân gian cũng như mối quan hệ với thứ tự ở các cấp độ khác nhau.

1) Ngôn ngữ. Phương ngữ được người diễn xướng/ tác giả (hoặc nhóm người diễn xướng) sử dụng để trình bày/ sáng tác tác phẩm tạo thành ngữ cảnh ngôn ngữ của tác phẩm đó. Việc khảo sát ngôn ngữ và các phương ngữ của nó là lĩnh vực ngôn ngữ học nhân danh chứ không phải việc của các nhà văn hóa dân gian, nhưng kết quả khảo sát ngôn ngữ phải được coi là cơ sở để nhà nghiên cứu dân gian bắt đầu. Khía cạnh ngữ nghĩa của từ vựng và thứ tự của từ vựng trong các trường ngữ nghĩa có tầm quan trọng hàng đầu khi nghiên cứu sự cần thiết, ý nghĩa và chức năng văn hóa và xã hội .

2) Âm thanh. Bất kỳ buổi biểu diễn bằng lời nói nào cũng mang một số thành phần âm nhạc, ngay cả khi không hát. (Ở đây, chúng tôi không quan tâm đến nhạc cụ mà quan tâm thành phần âm nhạc của một văn bản được diễn xướng). Khía cạnh âm thanh cũng liên quan đến cách diễn đạt của một tác phẩm khi kể lại (tức là một tác phẩm không được hát, dù được viết bằng văn xuôi hoặc câu thơ) trong chừng mực nào đó vì ngữ điệu có thể xác định ý nghĩa trong văn bản. Cấu trúc câu và giai điệu có mối liên hệ chặt chẽ với nhau và tạo nên ưu điểm của tác phẩm (xem phần 4.1 bên dưới). Trong khi thành phần giai điệu của lời hát được giới học thuật chú ý thì rất ít nghiên cứu về thành phần âm thanh của các văn bản ngâm thơ xuất hiện. Văn hóa âm nhạc của xã hội tạo thành bối cảnh âm thanh cho cả tác phẩm văn học truyền miệng được hát lẫn được ngâm. Việc nghiên cứu nền văn hóa âm nhạc này là trách nhiệm của các nhà âm nhạc học (âm nhạc dân tộc học), và nhà nghiên cứu văn học truyền miệng sẽ xây dựng dựa trên kết quả nhận được từ nhà âm nhạc học (phân loại và các cách khác).

3) Hành động. Bất kỳ tác phẩm nào được diễn xướng cho khán giả xem đều bao gồm thành phần hành động, tức là khía cạnh thứ ba của “văn bản truyền miệng”, sau thành phần từ ngữ và âm thanh. Hành động là chủ đề của một lĩnh vực đặc biệt của cuộc nghiên cứu; các mô tả một cách hệ thống và sơ đồ phân loại hành động trong văn hóa vẫn chưa được nghiên cứu (ví dụ, mô tả so sánh với âm nhạc). Những mô tả và lược đồ như vậy sẽ giúp đưa diễn xướng vào ngữ cảnh của nó.

4) Đặc điểm văn học – nghệ thuật. Hai cấp độ cơ bản của tác phẩm là kết cấu của văn bản được tổ chức theo thi pháp và nội dung được tổ chức thành các hình thức logic và khuôn mẫu.

4.1) Kết cấu. Tập hợp số từ ngữ trong tác phẩm thành các câu thơ, với cách nói ám chỉ và vần điệu; công thức truyền thống; cùng với việc sử dụng ngôn ngữ tượng hình của hình ảnh thơ đã được khảo sát nhiều. Cả hai đều cấu thành bối cảnh để người biểu diễn-ứng tác sử dụng thuận tiện.

Cho đến nay, không có các bảng tra cứu công thức nào được lập (thuộc bất kỳ thể loại dân tộc học nào) và tác giả chưa có cuộc nghiên cứu nào để tìm kiếm những phần nội dung được sắp xếp thành công thức (trường ngữ nghĩa). Cả hai loại nghiên cứu sẽ đặt công thức cá nhân vào bối cảnh rộng lớn hơn của văn học và văn hóa. Gần đây, các bảng tra cứu mô phỏng đầu tiên đã được biên soạn với triển vọng tổ chức hai phần mô phỏng thành các trường ngữ nghĩa và do đó đã đặt mô phỏng riêng lẻ vào bối cảnh văn học và văn hóa (Selivanov 1990, thực hiện cho sử thi và ballad Nga; thật đáng tiếc là các văn bản từ một số thể loại đã bị trộn lẫn và tạo ra bức tranh không rõ ràng).

4.2) Nội dung. Nội dung đã được nghiên cứu và sắp xếp một cách công phu nhất. Trong khi A. Aarne (1910) dựa trên các thể loại tự sự và bán tự sự về nội dung, thì Wienert (1925) lại dựa trên tác phẩm Sinntypen  để nghiên cứu các truyện ngụ ngôn có nội dung diễn đạt các ý tưởng. Đối với thể loại phi tự sự như tục ngữ, Permjakov đã thiết lập một sơ đồ các kiểu logic dựa trên hình thức logic của lập luận trong tục ngữ (xem Permjakov 1968 và Kapcits 1983).

Cả ba loại: nội dung, Sinnty và chủ đề logic đã mang văn bản vào bối cảnh văn học tức thời của các dị bản (hệ thống các dị bản tạo thành bối cảnh văn học chính) và các bối cảnh rộng lớn hơn của thể loại đó (hoặc thể loại phụ) và các tiết mục của đơn vị xã hội tương ứng (xem phần dưới, điểm 7).

Lược đồ các loại của một thể loại thường sắp xếp nhóm nội dung của thể loại cho nhiều mục đích khác nhau. Cần lưu ý rằng  nghĩa và ý của các tác phẩm văn học truyền miệng và văn học dân gian được mã hóa trong nội dung của chúng (chứ không phải ở hình thức!). Trong các cách dùng của lập các bảng tra cứu là nghiên cứu có hệ thống về sự phát triển trong lịch sử văn học dân gian và truyền miệng văn hóa của một xã hội. Điều này đạt khi có nhiều mô tả cắt ngang đồng đại về đặc điểm các tiết mục của một thể loại trong một nền văn hóa-xã hội (hoặc của toàn bộ các tiết mục của xã hội — xem bên dưới, điểm 6). Người ta thường so sánh có hệ thống các nền văn hóa đa dạng; nghiên cứu một cách hệ thống các mối quan hệ qua lại giữa truyền thống truyền miệng và chữ viết hoặc văn học “cao cấp” và “dân gian” trong một nền văn hóa cụ thể, v.v. (điểm nhấn ở đây là “có hệ thống”).

Việc khảo sát ý nghĩa phải dựa trên dữ liệu chính xác và có hệ thống về nội dung và dữ liệu này chỉ có thể thu được từ các chỉ số được thiết lập kĩ lưỡng tập trung vào các cấp độ khác nhau: hình ảnh thơ, công thức, mô típ, tình tiết, kiểu nội dung, kiểu ý tưởng, hình thức lôgic , thể loại, v.v.

5) Bối cảnh văn học – lịch sử. Toàn bộ kho tàng văn học từ quá khứ tới hiện tại, của một nền văn hóa, với truyền thống truyền miệng và chữ viết, toàn bộ văn học bình dân và cao cấp, tôn giáo và thế tục, v.v., tạo thành bối cảnh quan trọng nhất cho văn học truyền miệng và dân gian của một xã hội nhất định tại một khoảnh khắc nhất định trong lịch sử. Tất nhiên, chúng ta hãy nói thêm rằng, các nền văn hóa lân cận (trong không gian và thời gian) cũng tạo thành một bối cảnh quan trọng. Nếu không có các bảng tra cứu được  sắp xếp ở tất cả các cấp độ ý nghĩa thì không thể nghiên cứu có hệ thống về các mối quan hệ của một thể loại văn học nhất định với bối cảnh văn học của chính nó (nghiên cứu như lịch sử phát triển của văn học, ảnh hưởng lẫn nhau, liên hệ trong không gian và thời gian, “cuộc sống” của một chủ đề, v.v.).

6) Bối cảnh văn hóa. Ngoài văn học (và ngôn ngữ, âm thanh, và hoạt động động mà văn học truyền miệng được sáng tác), văn hóa còn bao gồm nhiều yếu tố khác. Tất cả những bối cảnh này tạo thành bối cảnh cho văn học, có thể là truyền miệng hoặc viết, “dân gian” hoặc “cao cấp”. Trong số này, theo thứ tự quan trọng đối với văn học là niềm tin (của tôn giáo chính thức và những thứ khác), kiến ​​thức về đời sống (khoa học/ kỹ thuật, triết học) và hệ tư tưởng; nghệ thuật thị giác, âm nhạc và khiêu vũ; và văn hóa vật chất. Việc nghiên cứu mối quan hệ của văn học với tất cả những thứ này như là chúng đã tồn tại trong quá khứ và hiện tại nên được xử lý trong bảng tra mô-típ, nơi sắp xếp nội dung của tác phẩm văn học thành các trường ngữ nghĩa và đặt chúng theo ý của người nghiên cứu.

7) Bối cảnh xã hội và tâm lý.

7.1) Người diễn xướng. Tác phẩm sống trong ý thức của người thực hiện với tư cách là một cá nhân (khía cạnh tâm lý) và như một thành viên của các nhóm xã hội ở nhiều mức độ phức tạp khác nhau (khía cạnh xã hội). Hầu hết các nhóm này tạo thành “khán giả”. Có thể nói tất cả những người biểu diễn của một làng hay một huyện đều tạo thành một nhóm, với những đặc điểm chung. Một số thể loại được  một cá nhân ngồi biểu diễn; các thể loại khác trong cùng một xã hội có thể được thực hiện như một sản phẩm của một nhóm người (mỗi người đóng một vai trò khác nhau trong quá trình tạo lập).

7.2) Khán giả. Khán giả của một người diễn xướng trong một buổi biểu diễn có thể là những người dân làng/ bộ lạc của người diễn xướng hoặc một nhóm du khách tình cờ đi ngang chứng kiến. Khán giả cũng có thể cố định, tức là dân làng/ người bộ lạc, những người hầu như không đổi trong suốt cuộc đời. Buổi biểu diễn của nghệ sĩ truyền miệng chỉ có ý nghĩa về mặt xã hội trong khuôn khổ khán giả. Cộng đồng khán giả lại được chia thành các nhóm tuổi, giới tính, nghề nghiệp và giai cấp; mỗi người trong số này đôi khi có thể hoạt động như một khán giả kín cho một số nhóm tác phẩm nhất định. Hai kiểu người này, (những) người biểu diễn và khán giả, là những tác nhân xã hội chính có thể được quan sát một cách dễ dàng và bằng kinh nghiệm. Hành vi và sự tương tác của họ là cấp độ cao nhất của tác phẩm văn học truyền miệng, mở ra để quan sát ngay lập tức và dễ dàng ghi lại và mô tả nhất.

Các nhóm phức tạp hơn chỉ là thứ yếu: chúng mang tính lý thuyết và không thể quan sát được. Chúng phải được người nghiên cứu xây dựng trên cơ sở dữ liệu quan sát được trong các nhóm đối tượng diễn xướng chính, tức là cuộc nghiên cứu của họ cần các công cụ học thuật phức tạp hơn nhiều. Các nhóm thứ cấp như vậy bao gồm theo sắc tộc, thế hệ, giới tính, nghề nghiệp và giai cấp, các thành viên trong số đó vượt quá cộng đồng địa phương. Chúng có thể nằm rải rác trong không gian và thời gian trong toàn bộ xã hội; một tổng thể văn hóa-xã hội (ví dụ, một quốc gia) thuần nhất về mặt dân tộc; và một khu vực văn hóa bao gồm nhiều xã hội-văn hóa đồng nhất về sắc tộc và các nhóm rải rác thuộc các loại đã nêu trên (ví dụ, hãy xem xét khu vực văn hóa Hồi giáo với nhiều quốc gia và nhóm dân tộc thiểu số).

7.3) Tổ chức xã hội. Yếu tố thứ ba ảnh hưởng rất nhiều đến văn học dân gian và truyền miệng là tổ chức và thể chế của xã hội. Cuộc sống trôi chảy trong khuôn khổ của các tổ chức và thể chế xã hội, và văn học là một phần của hoạt động của cuộc sống. Ví dụ, chúng ta hãy đề cập đến văn học tôn giáo phổ biến do các tổ chức tôn giáo tạo lập, thuyết giảng tôn giáo đi trực tiếp vào truyền miệng, việc tu luyện văn học truyền miệng tại các tòa án thời trung cổ, các tác phẩm văn học truyền miệng là những phần bắt buộc của nghi lễ và phong tục, và việc can thiệp vào luồng văn học truyền miệng của các tác nhân chính trị sử dụng nó cho mục đích tuyên truyền. Tất cả những điều này thay đổi ý nghĩa và thông điệp bằng cách thay đổi nhóm nội dung, ý nghĩa biểu tượng và sự kết hợp các đơn vị đơn giản hơn vào để tạo thành các bố cục phức tạp hơn.

Mỗi đơn vị xã hội, từ cá nhân người diễn xướng đến toàn xã hội, có một kho tác phẩm được xây dựng từ việc tổng hợp các nội dung, kết hợp với sự trợ giúp của một bộ quy tắc sáng tác nhất định thành các tác phẩm thuộc nhiều thể loại. Một bảng tra cứu các mô-típ mô tả nhóm nội dung và sắp xếp nó thành các trường ngữ nghĩa; bảng tra cứu loại (hoặc bảng tra cứu của các hình thức logic) sắp xếp và mô tả toàn bộ tác phẩm; và mục lục thể loại mô tả thành phần của tiết mục. Các chỉ số về công thức và số liệu của lời nói nên mô tả và sắp xếp thứ tự các thủ pháp thi ca giúp định hình kết cấu của tác phẩm. Vì vậy, trên mọi cấp độ lập bảng tra cứu là điều kiện tiên quyết cần thiết để nghiên cứu. Để biết danh sách các chỉ số cho mô típ, kiểu và thể loại cho đến năm 1992, hãy xem tập thứ hai của Jason (sắp xuất bản).

https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8441475k